اسطوره‌ها همیشه پر از رمز و راز و تناقض بودن. موجوداتی که هم ترسناکن، هم محافظ؛ هم تهدیدن، هم ناجی. «پازوزو» یکی از همین شخصیت‌های پیچیده و عجیب دنیای باستانه. موجودی که توی داستان‌های آشوری و بابلی، تجسمی از بادهای مخرب و خطرناک بوده، اما در عین حال نقش یه محافظ قدرتمند رو هم بازی می‌کرده.
این ترکیب متناقض، پازوزو رو به موجودی خاص تبدیل کرده که هزاران سال پیش ترس و امید رو در کنار هم به دل مردم می‌آورده. توی این مقاله می‌خوایم داستان، ریشه‌ها، نقش‌ها و تأثیرات این موجود اسرارآمیز رو با هم بررسی کنیم؛ از شکل‌وشمایل عجیبش گرفته تا حضورش توی فرهنگ امروز و فیلم جنگیر!
با معرفی اهریمن پازوزو شروع کنیم…
وقتی از اسطوره‌های باستانی حرف می‌زنیم، معمولاً ذهن‌مون می‌ره سمت خدایان زیبا و مهربون یا برعکس، اهریمن‌ها و دیوهای شرور. ولی پازوزو، تو یه لیگ دیگه بازی می‌کنه!
چرتا؟ چون از نظر تاریخی همزمان هم تهدید به حساب می‌اومده، هم پناهِ یه سری افراد بوده. این موجود عجیب، توی داستان‌های آشوری و بابلی به‌عنوان «پادشاه شیاطین باد» شناخته می‌شده.
بر اساس افسانه‌های بین‌النهرین، پازوزو پسر خدای تاریکی یعنی Hanbi بود و می‌گفتن قدرت کنترل بادهای مرگبار و بیماری‌زا رو داره. ولی تضاد جالبش اینه که مردم برای محافظت از خودشون، مخصوصاً بچه‌ها و مادران باردار، سراغ همین موجود ترسناک می‌رفتن.
خلاصه، پازوزو یکی از اون موجوداتی بوده که همیشه توی مرز باریکی بین آسیب‌زدن و نجات‌دادن حرکت می‌کرده. در ادامه بیشتر در این باره توضیح می‌دم.
حالا این موجود از کجا اومد؟
قدیمی‌ترین ردِ پازوزو برمی‌گرده به قرن هشتم قبل از میلاد و منطقه‌ی “نیمرود” (عراق امروزی). طی قرن گذشته مجسمه‌هایی ازش پیدا شده که نشون می‌دن این چهره‌ی هولناک، بخشی از فرهنگِ طلسم و جادو توی دوران آشوری‌ها و بابلی‌ها بوده.
برخی پژوهش‌ها می‌گن پازوزو احتمالاً از ترکیب باورهایی که مربوط به “چهار باد مقدس” بودن به وجود اومده. این یعنی پدیدۀ پازوزو خیلی هم اورجینال نیست؛ بلکه این موجود حاصل ترکیب چند لایه از افسانه و باورهای جمعیه. موجودی ترسناک و کاریزماتیک که حالا یکی از نمادهای مشهور ترس در جهان محسوب می‌شه.
ظاهر پازوزو چه شکلیه؟!
ظاهر اهریمن پازوزو چیزی نیست که راحت از یادت بره. این موجود اسطوره‌ای رو معمولاً با چهره‌ای شبیه سگ یا شیر، چشمانی غیرعادی و برجسته، بدنی پوشیده از فلس، آلت‌تناسلی‌ای با سر مار، چنگال‌های تیز پرنده‌طور و معمولاً با بال‌های مهیب به تصویر می‌کشن. در واقع پازوزو یه جور کلاژ ترسناک از حیوانات درنده و نمادهای شوم تاریخیه که با هم ترکیب شدن تا یه موجود فوق ترسناک بسازن.
شاید علاقمند باشید:
پازوزو؛ اهریمنی ترسناک، اما محافظ!
وقتی یه نگاه به اسناد و منابع مربوط به اسطوره‌شناسی می‌ندازیم، پازوزو با اینکه اکثر وقت‌ها یه نیروی دارک و شیطانی به حساب می‌اومد، با این حال نقش مهمی توی محافظت از مردم داشت. مخصوصاً در برابر یه اهریمن زن به اسم «لامشتو» که بسیار وحشتناک و خطرناک بوده.
لامشتو، رقیب اصلی پازوزو، مسئول بیمار کردن زنان، سقط جنین و مرگ نوزادها بود و مردم نواحی بین‌النهرین به شدت ازش وحشت داشتن. برای همین، طلسم‌ها و مجسمه‌هایی از پازوزو درست می‌کردن و اون‌ها رو کنار تخت نوزاد یا به گردن زن‌های باردار می‌انداختن. چون باور داشتن که تنها کسی که می‌تونه جلو لامشتو وایسه، همین اهریمنه!
نکته جالب اینکه خیلی وقت‌ها فقط سر پازوزو رو توی طلسم‌ها نشون می‌دادن؛ چون باور داشتن همون یه قسمت هم برای دور نگه داشتن شیاطین کافیه. این شد که این سر، تبدیل شد به نماد قدرت و محافظت؛ یه سپر محافظ که کنج خونه نصبش می‌کنی و از خونه‌ت در برابر «لامشتو» مراقبت می‌کنه…
پازوزو و دشمنی‌ش با لامشتو (لیلیت)
لامشتو یا لیلیت، یه اسطوره‌ی ترسناک با سر شیر یا قوچ و ناخن‌های بلند و شیطانی بود که طبق اعتقاد عامیانه، باعث مریضی مادران و نوزادها می‌شد. همونطور که گفتیم، مردم با نگه داشتن مجسمه پازوزو، این شانس رو به خودشون می‌دادن که از شرّ لامشتو در امان بمونن. یعنی عملاً با یه موجود “بد” از خودشون دربرابر یه موجود “بدتر” محافظت می‌کردن. اینجاست که می‌بینیم گاهی فرهنگ‌ها و اسطوره‌های باستانی چقدر می‌تونن پیچیده و متناقض باشن.
پازوزو در طلسم‌ها و آثار باستانی
مهم‌ترین استفاده از پازوزو در طلسم‌ها و آثار باستانی برمی‌گرده به دوران نئوآشوری و بابلی که مردم مجسمه‌های کوچیکی از پازوزو درست می‌کردن و به گردن مادرها مینداختن یا کنار تخت بچه‌ها می‌ذاشتن. این مجسمه‌ها معمولا کوچیک بودن و با اینکه شکل‌های ترسناکی داشتن، گویا می‌تونستن شر و بدی رو دور کنن.
علاوه بر ظاهر، بعضی طلسم‌ها حتی نوشته‌هایی هم داشتن که فقط اسم پازوزو روش بود. اعتقاد بر این بوده که این نوشته‌ها در کنار مجسمه اصلی می‌تونسته نیروی محافظتی رو تقویت کنه. خلاصه که مردم قدیم واقعاً بهش اعتماد داشتن و حسابی بهش وابسته بودن.
پازوزو چطور وارد فیلم جنگیر و فرهنگ عامه شد؟!
هر وقت اسم پازوزو میاد، خیلی‌ها سریع یاد فیلم «جنگیر» می‌افتن. اما بالاتر دیدیم که پازوزو ریشه‌ش به هزاران سال قبل برمی‌گرده؛ زمانی که نقش مهمی توی کنترل بادهای خطرناک و بیماری‌ها داشت. اون زمان، یه جور ناجیِ دارک بود که بادهای بد رو مهار می‌کرد.
اما به مرور زمان، مخصوصاً با اکران فیلم «جنگیر» در سال ۱۹۷۳ تبدیل شد به یه شخصیت نمادین توی دنیای وحشت. توی فیلم جنگیر پازوزو نیروی شرّی بود که دختر بچه‌ای رو تسخیر کرد و حتی نمایش کوتاه ظاهرش توی فیلم، تأثیر عمیقی روی تماشاگرها داشت.
اگر اون سکانس ابتدایی فیلم که یه گروه باستان‌شناس تو عراق، مجسمه‌ای رو پیدا می‌کنن یادتون باشه، الان می‌تونم بهتون بگم که اون مجسمه پازوزو بود! حالا داستان جالبش اینه که مجسمه اصلیِ فیلم وسط پرواز یه هواپیما گم شد و بعدها تو سنگاپور پیدا شد! حالا چه کسی و چرا مجسمه رو از هواپیمای عوامل فیلم انداخته پایین خدا می‌دونه…
تحلیل روان‌شناختی و فلسفی پازوزو
وقتی به منابع روان‌شناختی و فلسفی نگاه می‌کنیم، پازوزو نمادی از ترس‌های جمعیه. ترس از طوفان، بیماری، مرگ نوزاد و آسیب به زنان باردار. اون موقع مردم وقتی یه چیز نامعلوم و خطرناک اطرافشون حس می‌کردن، به‌جای اینکه باهاش مستقیماً مواجه بشن، ترس‌شون رو به شکل یه موجود خارجی تجسم می‌کردن. بعد با روش‌های جادویی سعی می‌کردن کنترلش کنن.
در فیلم «جنگیر» هم همین اتفاق می‌افته؛ پازوزو تبدیل به صدایی آشفته می‌شه که نظم ارتباطات انسانی رو بهم می‌ریزه. می‌شه یه اختلال روانی که فقط با دعا و وردهای زبانی خاص قابل دفعه. به طور کلی می‌تونیم بگیم پازوزو در فرهنگ عامه امروزی تبدیل به نماد ناامنی و آشفتگیِ روانی شده و خیلی از اون مسئولیت محافظتی‌ش خبری نیست…
معرفی اتاق فرار پازوزو
جالب اینجاست که شما در سال 1404 می‌تونید با رفتن به اتاق فرار پازوزو شخصاً تو یه ماجرای شیطانی و هیجان‌انگیز دخیل باشید! توی این بازی، شما قراره وارد یه ماجرای مرموز و ترسناک بشین که ریشه‌ش برمی‌گرده به افسانه‌های تاریک تمدن‌های باستانی.
داستان بازی از اون‌جایی شروع می‌شه که یه تیم باستان‌شناسی توی حفاری‌های نینوا، مجسمه‌ای عجیب و ترسناک پیدا می‌کنن؛ مجسمه‌ای که می‌گن متعلق به یه موجود شیطانی به اسم پازوزو هست…
از همون موقع، کم‌کم اتفاقات عجیبی تو نقاط مختلف دنیا شروع می‌شه؛ اتفاقاتی که هیچ‌کس نمی‌تونه براشون توضیح قانع‌کننده‌ای پیدا کنه. حالا تیم شما در نقش یه گروه از متخصصین پدیده‌های ماورایی، به شهر موصل عراق اعزام شده تا پرده از راز این موجود مرموز برداره.
بازی از همون لحظه‌ای که وارد لوکیشن می‌شین شروع می‌شه و کم‌کم، مرحله به مرحله، شما رو می‌بره به عمق یه ماجرای عجیب و تاریک که تا حالا هیچ‌کس ازش جون سالم به در نبرده…
جمع‌بندی
اینجا دیدیم که اهریمن پازوزو در اسطوره‌های بین‌النهرین موجودی دوگانه بود؛ هم تهدید بوده، هم محافظ. یه نیروی تاریک و شیطانی که خودش برای مقابله با بدی‌های بزرگ‌تر استفاده می‌شد. این اسطوره حتی امروز هم تو فرهنگ جهان زنده‌س، چه به‌خاطر فیلم «جنگیر»، چه به‌خاطر شخصیت وحشتناک، کاریزماتیک و نمادینی که داره.
